Dok se generalni sekretar Ujedinjenih nacija Antonio Gutereš pripremao da se sastane sa predsjednikom Rusije u Moskvi kako bi se zalagao za prekid vatre u Ukrajini, u Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija izglasana je rezolucija koja će svaku upotrebu veta neke zemlje članice Savjeta bezbjednosti staviti na kontrolu cijelog tijela ove organizacije. Nacrt rezolucije, neformalno nazvan “inicijativa za veto”, izradio je Lihtenštajn sa desetinama kosponzora, uključujući SAD i Veliku Britaniju.
Usvajanjem ove rezolucije otvorena su vrata za istorijski presedan da, kada jedna od pet stalnih članica Savjeta bezbjednosti sa pravom veta – Kina, Francuska, Rusija, SAD ili UK – iskoriste svoju moć da blokiraju rezoluciju u najjačem tijelu UN, prije toga mora da se održi poseban sastanak Generalne skupštine, na kojem će sve članice UN moći da iznesu svoje stavove o vetu.
Godinama je Rusija koristila svoje pravo veta da zaustavi rezolucije Savjeta bezbjednosti – koje su, za razliku od rezolucija Generalne skupštine, primjenjive prema međunarodnom pravu – protiv svoje vojne taktike u Ukrajini i, prije toga, u Siriji, povodom pitanja vezana za Kosovo i Metohiju i drugim sličnim situacijama.
“Posebno smo zabrinuti zbog sramnog obrasca zloupotrebe privilegija veta u posljednje dvije decenije”, rekao je SAD ambasador pri UN Linda Tomas-Grinfild, podržavajući ovu inicijativu.
Kristijan Venavezer, ambasador Lihtenštajna u UN, rekao je u pismu Skupštini, koju čine 193 zemlje, da je rezolucija “značajan korak ka osnaživanju Generalne skupštine i jačanju multilateralizma”. I Ričard Govan, direktor istraživačkog centra Međunarodne krizne grupe UN isto ističe da je mjera “dobra ideja da se signalizira da postoje stvarni troškovi reputacije u vezi sa korišćenjem veta”.
“Ako inicijativa za veto uspije, pretpostavljam da će SAD ili njeni saveznici podnijeti rezoluciju kojom se zahtjeva olakšica za Mariupolj na koju će Rusija staviti veto. To će onda pokrenuti novi mehanizam Generalne skupštine i postaviti Rusiju na mjesto”, predvidio je Govan prije glasanja u utorak, misleći na opkoljeni grad na jugu Ukrajine.
Ovoj rezoluciji prethodili su veliki pritisci američkih senatora na Bajdenovu administraciju da se iz SB UN u potpunosti izbaci stalna članica Rusija, ali bi takav potez GS UN bio ravan rušenju čitavog sistema Ujedinjenih nacija i sistema međunarodnih odnosa koji je uspostavljen na tekovinama Drugog svetskog rata.
Da podsjetimo, američki senator Kevin Kramer, član Senatskog komiteta za oružane snage, pridružio se senatorki Marši Blekburn i zastupnici Klaudiji Teni u predstavljanju zajedničke rezolucije kojom se pozvali administraciju američkog predsjednika Džo Bajdena da ukloni Rusiju iz Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija.
Tako formulisana rezolucija, odnosno ukidanje statusa Rusije kao stalne članice Savjeta bezbjednosti eliminisala bi u potpunosti moć veta Moskve na rezolucije Savjeta bezbjednosti. Američki senatori su bili mišljenja da “omogućavanje Rusiji da zadrži svoj stalni položaj uprkos njenoj zloupotrebi međunarodnog prava ugrožava sam kredibilitet Savjeta bezbjednosti i podriva osnovne vrijednosti mira i bezbjednosti na kojima su izgrađene UN”.
Senatori su tada istakli i da postoje i indicije da je moguće da sjedište SSSR-a nikada nije pravilno prenijeto na Rusku Federaciju, jer nije postojao formalni proces kao što je izmjena Povelje UN nakon pada Sovjetskog Saveza. Moskvi je dodijeljeno mjesto u Savjetu bezbjednosti na osnovu pravne kancelarije UN, a Generalna skupština nikada nije preduzela nikakve radnje da to zvanično odobri.
S obzirom na to da bi bilo apsurdno da zemlju koja je bila osnivač jedne takve međunarodne organizacije bude i isključena iz nje (i to zemlja koja je po svojoj veličini i snazi među prvih pet zemalja svijeta, pritom i međunarodno-pravni nasljednik SSSR-a, koji je i osnivača UN) očekivano je da je pribegnuto drugoj metodi, odnosno preispitivanju veta. To bi, praktično, dovelo do kraja istorije kakvu poznajemo jer bi se time srušio cjelokupan sistem međunarodnih odnosa i međunarodnih ugovora, odnosno, otvorila bi se “pandorina kutija”, jer bi u tom slučaju sve bilo moguće da se dogodi u svijetu, a ono što je važilo do prije neki dan do trenutka specijalne operacije Rusije u području Donbasa, praktično se srušilo.
Time se stvaraju mogućnosti da, praktično, velike sile u polarizovanom svijetu, dobijanjem proste većine mogli da urade bilo šta što žele. Što je ujedno, najvjerovatnije i glavni razlog što se odstalo od rezolucije koja bi isključili Rusiju iz SB, umjesto čega se otvara mogućnost preispitivanja njenog glasa u SB UN.
No, da li je uopšte bilo i moguće isključiiti jednu od pet stalnih članica SB UN iz ove organizacije? Bivši ministar spoljnih poslova SRJ i diplomata Živadin Jovanović tada je za Telegraf.rs objasnio da institucija “isključenja” iz UN uopšte ne postoji kao takva, kao i da je takav čin neizvodljiv.
“Ni SRJ u vreme sankcija tokom poslednje dekade prošloga veka, nije bila isključena iz UN, već je bila suspendovana iz rada Generalne skupštine. Moramo da uzemo u obzir kako je došlo do formiranja UN 1945. godine od strane pobednica u Drugom svetskom ratu nad fašizmom i nacizmom. U toj borbi Rusija je kao pojedinačna zemlja dala najveći doprinost i najveće ljudske žrtve. Postavlja se pitanje da li je moguće da svetska organizacija postoji, a da u njenom radu ne učestvuje zemlja i nacija koja je dala najveći doprinost njenom formiranju. Takvi pokušaji značili bi dovođenje u pitanje postojanja samih UN”, izjavio je Jovanović.
Bivši ministar spoljnih poslova se pita da li UN mogu uopšte da postoje bez temelja koje je Rusija zajedno sa drugim saveznicima postavila?
“Kako može da se isključi stalna članica SB kad za to ne postoji pravni osnov u Povelji UN, ne postoji instrument isključivanje stalne članice SB ili iz UN. Rusija je postala stalna članica SB činom osnivanja svetske organizacije, niko nije glasao za nju, pa da sad od njegove volje sada zavisi da li će ona da ostane ili ne. Pokušaj isključivanja Rusije iz UN ravan je pokušaju uništavanju samih Ujedinjenih nacija. Pokušaj da se Rusiji onemogući da vrši svoje dužnosti u okviru SB UN, ravne su pokušaju uništavanja svetske organizacije”, objasnio je Jovanović, prenosi Telegraf.
