Izrael je u nedjelju objavio rat protiv Hamasa nakon iznenadnog napada palestinske militantne grupe sa sjedištem u Gazi, a koji je uključivao i uzimanje vojnih i civilnih talaca. Izraelske snage sigurnosti, zatečene nespremne, napale su Gazu, a američki dužnosnici navode da očekuju da će Izrael uskoro pokrenuti kopneni upad u Gazu, dok nasilje eskalira u regiji opterećenoj sukobima, piše Washington Post.
Od pobjede na izborima u Pojasu Gaze 2006. godine Hamas je nerijetko napadao Izrael raketama i minobacačima, pokazujući se kao prkosan protivnik. Izrael je uzvraćao svojim moćnim oružjem, ali i kaznenom blokadom, ograničavajući uvoz i kretanje civila u strategiji kolektivnog kažnjavanja.
Blokada i ponavljajući izraelski udari pridonijeli su lošoj infrastrukturi i životnim uvjetima u Pojasu Gaze.
Izrael je u ponedjeljak proglasio potpunu opsadu enklave, a ministar odbrane Izraela Yoav Gallant istakao je da u Gazi neće biti struje, hrane i goriva i nazvao Hamas “divljacima”.
Šta je Hamas?
Hamas, ili Islamski pokret otpora, militantna je grupa koja vlada Pojasom Gaze, 40 kilometara dugom i gusto naseljenom enklavom u kojoj živi više od 2,1 miliona ljudi. Hamas se pojavio kao ogranak Muslimanskog bratstva tokom prve palestinske intifade, ili ustanka, 1987. godine protiv izraelske okupacije Gaze i Zapadne obale. Ovu grupu osnovao je šejh Ahmed Yassin, palestinski imam. Njegovo vojno krilo, Izzedine al-Qassam, osnovano je oko 1991. godine.
Ova miltantna grupa je posvećena oružanom otporu protiv Izraela i cilj joj je stvaranje palestinske države s Jeruzalemom kao glavnim gradom, duž granica koje su postojale prije Šestodnevnog rata u junu 1967. godine tokom kojeg je Izrael zauzeo i okupirao Zapadnu obalu, Gazu, Sinajski poluotok i Golansku visoravan. Zbog toga su stotine hiljada Palestinaca raseljene.
U oktobru 1997. Sjedinjene Američke Države proglasile su Hamas terorističkom organizacijom. Grupa je koristila eksplozive i rakete zajedno s bombaškim napadima samoubicama i otmicama kako bi gađala Izrael.
Hamas je pobijedio na izborima u Gazi 2006. godine, porazivši Fatah, glavnu palestinsku stranku koja još uvijek kontrolira Zapadnu obalu.
Glavni politički vođa Hamasa, Ismail Haniyeh, nalazi se u Kataru, jednoj od zemalja koje finasiraju Hamas, izuzev Irana, piše Washington Post.
Izrael je godinama ciljao vođe Hamasa. Godine 1997. Khaled Meshal, visoki dužnosnik, preživio je pokušaj atentata Mossada, izraelske tajne službe, koja ga je otrovala u Ammanu u Jordanu. Meshal je spašen nakon što je Jordan zarobio izraelske agente, a tadašnji američki predsjednik Bill Clinton pritisnuo Izrael da preda protuotrov.
Izrael je ubio Yassina i još jednog osnivača Hamasa, Abdela Aziza Rantisija, 2004. godine, a ubili su i vojnog komandanta Hamasa Ahmeda Jabarija u novembru 2012. godine.
Zašto je Hamas sada napao Izrael?
Koordinirani napad Hamasa iznenadio je Izrael, ali dolazi nakon nekoliko mjeseci pogoršanja napetosti zbog nasilja u džamiji Al-Aqsa, iznimno poštovanom muslimanskom svetom mjestu u srcu Jeruzalema, kao i kaznene blokade i okupacije Palestinaca. Nekad marginalni jevrejski suprematisti i vođe doseljenika dobili su ključne položaje u tvrdo desnoj vladi premijera Benjamina Netanyahua, što dodatno raspiruje napetosti.
Palestinski bijes također je dosegao tačku ključanja u maju 2021. godine zbog deložacija porodica iz palestinske četvrti u Jeruzalemu, što je dovelo do sukoba između demonstranata i izraelskih snaga što je potaklo Hamas da lansira rakete na izraelske gradove.
U mjesecima koji su prethodili iznenadnom napadu dolazilo je do sve većeg broja sukoba između izraelskih snaga i Palestinaca, posebno na Zapadnoj obali. Između januara i septembra ove godine, 227 Palestinaca ubile su izraelske snage ili doseljenici – više nego u cijeloj 2022. godini, prema podacima Ujedinjenih naroda. Broj izraelskih žrtava, prije posljednjeg nasilja, iznosio je najmanje 29.
Šta stoji iza nasilja u Izraelu i Gazi? Evo šta trebate znati.
Tokom svetog mjeseca ramazana, u aprilu, izraelske snage upale su u džamiju Al-Aqsa u Jeruzalemu i primijenile silu na vjernike, uključujući žene i starije osobe. Treće najsvetije mjesto u islamu, Al-Aqsa se smatra mjestom s kojeg se poslanik Muhamed uzdigao na nebo.
Također, Al-Aqsa se nalazi na najsvetijem mjestu u judaizmu, Jevrejima poznatom kao Brdo hrama. I za Jevreje i za muslimane, to je mjesto gdje je Abraham, odnosno Ibrahim, ponudio svoga sina kao žrtvu.
Zašto izraelski napadi na džamiju Al-Aqsa potiču napetosti
Petodnevni sukob izbio je u maju između Izraela i Islamskog džihada, druge naoružane palestinske frakcije, kada su ubijene najmanje 33 osobe u Gazi i dvoje u Izraelu.
Tokom ljeta došlo je do niza sukoba između palestinskih militanata na Zapadnoj obali i izraelskih snaga ili jevrejskih doseljenika. U junu su četiri Izraelca ubijena nakon što su dvojica Hamasovih naoružanih napadača otvorila vatru na restoran izvan izraelskog naselja.
Nekoliko dana kasnije, Izrael je izveo svoju najopsežniju vojnu operaciju u dvije decenije na Zapadnoj obali kada je upao u grad Jenin s oko 1.000 vojnika uz podršku bespilotnih letjelica. Nazivajući je “protuterorističkim naporima”, operacija se usredotočila na osiromašeni izbjeglički kamp Jenin, poznat kao središte naoružanih frakcija od kojih su mnoge povezane s Hamasom i Islamskim džihadom.
Napetosti u Gazi gotovo su se prelile u septembru nakon što su izraelski agenti pronašli eksploziv u pošiljci farmerica i prekinuli sav izvoz iz enklave. Kao odgovor, Hamas je održao terenske vježbe, uključujući i vježbanje ispaljivanja raketa i dopustio Palestincima da protestvuju kod granične ograde koja razdvaja Izrael i Gazu.
Kako je Hezbollah upleten?
U nedjelju je Hezbollah, libanonska militantna grupa i velika politička stranka, rekla da je napala izraelske ciljeve u Shebaa Farms, spornom području na granici, “u znak solidarnosti” s Hamasom, što je izazvalo odmazdu Izraela. Iako nisu izjavili da se službeno pridružuju borbi, poruka podrške povećala je vjerovatnost šireg regionalnog sukoba.
Na Hezbollah se dugo gledalo kao na opasnijeg protivnika Izraelu od Hamasa, sa sofisticiranijim oružjem i bližim vezama s Iranom.
“Naša srca su s vama. Naši umovi su s vama. Naše duše su s vama. Naša historija, oružje i naše rakete su s vama”, rekao je visoki dužnosnik Hezbollaha Hashem Safieddine na skupu u Bejrutu u nedjelju govoreći o Hamasu.
Dok su palestinske frakcije posljednjih godina koristile libanonski teritorij za napad na Izrael, ponašanje Hezbollaha pokazalo je da mu je cilj bio izbjeći eskalaciju, a napadi su obično bili ograničeni, često usmjereni na nenaseljena područja. Ali nedjeljni potezi razmjene vatre i komentari javnosti sugerišu da ne namjerava ostati po strani.
Izrael je zatražio saradnju sa Sjedinjenim Američkim Državama u razmjeni obavještajnih podataka vezanih uz južni Libanon, rekli su dužnosnici The Washington Postu.
