Građani iz svih 27 država članica EU ove nedjelje od 6. do 9. juna biraće novi saziv Evropskog parlamenta, koji će u narednih pet godina, zajedno sa drugim EU institucijama, oblikovati politiku EU.
Izborna trka izaziva veliku pažnju javnosti, prije svega zbog toga što se očekuje zaokret udesno u novom sazivu EP, nakon uspona desničarskih i krajnje desničarskih stranaka posljednjih godina širom Evrope. Glasanje za EP, jedinu instituciju EU koju građani direktno biraju, počinje 6. juna u Nizozemskoj, nekoliko zemalja glasaće 7. i 8. juna, a u većini država izbori će biti organizovani u nedjelju, 9. juna, kada bi trebalo da budu poznati i rezultati glasanja.
Ove godine bira se 720 poslanika, 15 više nego na prethodnim izborima 2019. godine. Broj poslanika iz svake zemlje u EP zavisi od broja njenih stanovnika, pa će tako Njemačka imati 96 poslanika, Francuska 81, Italija 76, Španija 61, a Poljska 53, dok će najmanje, po šest poslanika, imati Kipar, Luksemburg i Malta.
Na izborima učestvuju nacionalne političke stranke, ali kada se izaberu poslanici EP, većina se odlučuje da postane dio transnacionalnih političkih grupacija, kojih trenutno ima sedam: Evropska narodna partija (EPP), Progresivni savez socijalista i demokrata (S&D), Obnovimo Evropu, Evropski konzervativci i reformisti (ECR), Identitet i demokratija (ID), Zeleni-Evropski slobodarski savez i Evropska ujedinjena ljevica – Nordijska zelena ljevica.
Pored njih, postoje poslanici i partije koji nisu povezani ni sa jednom većom političkom grupacijom. Od početka godine brojne ankete ukazuju da bi ID, kao politička grupacija stranaka desnice i krajnje desnice, kojoj pripadaju i Nacionalno okupljanje Marin le Pen i Liga Matea Salvinija, kao i ECR, u kojem su dominantne stranke Braća Italije italijanske premijerke Đorđe Meloni, poljska Pravo i pravda i španski Voks, mogle da značajno povećaju broj poslaničkih mjesta i “popnu” se sa šestog i petog, na četvrto i treće mjesto u EP.
Iako se očekuje da će tradicionalno dvije najveće političke grupacije u EP desnog i lijevog centra – Evropska narodna partija (EPP) i Progresivni savez socijalista i demokrata (S&D) osvojiti najviše glasova i ostati na prvom i drugom mjestu, vjerovatno će imati manje poslanika u novom sazivu EP. Najveće gubitke, prema projekcijama, pretrpjeće liberalne grupacije Obnovimo Evropu, koja uključuje stranku Preporod francuskog predsjednika Emanuela Makrona, kao i Zeleni, prenosi Nova.
Kako se bliži glasanje, u EU raste napetost u vezi s tim koje saveze ili koalicije političke grupacije planiraju da formiraju nakon izbora, koju je podgrijala i predsjednica Evropske komisije i kandidatkinja EPP za novi mandat Ursula fon der Lajen, nakon što nije odbacila mogućnost saradnje sa ECR-om.
Uz to, njen EPP odbio je da potpiše deklaraciju lidera socijalista i demokrata, Obnovimo Evropu, Zelenih i Ljevice, u kojoj se traži odbacivanje saradnje sa krajnje desničarskim i radikalnim strankama. Evropske stranke lijevog centra upozorile su Fon der Lajenovu da neće podržati njenu kandidaturu za drugi mandat, ako to podrazumijeva podršku partijama krajnje desnice, uključujući partiju Đorđe Meloni Braća Italije.
S druge strane spektra, liderka francuske krajnje desnice iz Nacionalnog okupljanja Marin le Pen predložila je Melonijevoj da udruže snage u novom sazivu EP nakon što je ID nedavno izbacio iz članstva Alternativu za Njemačku (AfD), pošto je vodeći kandidat AfD-a za evropske izbore Maksimilijan Krah rekao da nisu svi pripadnici SS-a bili zločinci.
Spekuliše se i da bi Fides mađarskog premijera Viktora Orbana mogao da se pridruži ECR-u.
Evropski parlament, kao jedina institucija EU koju direktno biraju glasači iz svih 27 zemalja, povezuje građane sa izvršnom granom EU – Evropskom komisijom i Savjetom EU, sastavljenim od ministara iz vlada EU. Evropski parlament i Savjet EU, kao dva zakonodavna tijela EU, dijele ovlašćenja da usvajaju i mijenjaju prijedloge zakona i odlučuju o budžetu EU.
Članovi parlamenta, takođe, nadgledaju rad Evropske komisije i drugih organa EU i sarađuju sa nacionalnim parlamentima zemalja članica EU. Iako je EP jedina demokratski izabrana institucija EU, glasanjem na izborima građani indirektno utiču i na sastav ostalih tijela EU.
Tako će jedan od prvih zadataka poslanika u EP, nakon što izaberu predsjednika EP na prvoj plenarnoj sjednici, biti da izaberu novog predsjednika Evropske komisije, kojeg imenuju države članice. EP odobrava i 27 komesara, po jednog iz svake države članice EU, koji će voditi EU u narednih pet godina, kao i viskog predstavnika EU za spoljne poslove i bezbjednosnu politiku.
