Srpska pravoslavna crkva proslavlja danas Svetog Nikolu Čudotvorca – Nikoljdan, u pomen na dan kada je ovaj svetac okončao ovozemaljski život 343. godine Nove ere.
Sveti Nikola rođen je u Patari u porodici bogatih roditelja, čiji je imetak nakon njihove smrti razdijelio sirotinji.
Vrlo mlad je postao sveštenik, a zatim i episkop svog rodnog grada. Bio je potpuno posvećen svešteničkom životu i milosrđu i neumorno je radio na širenju i utvrđivanju Hristove vjere.
Mnogo je putovao i najveći broj njegovih čuda, koje je činio za ovozemaljskog života, vezana su za putovanja, naročito za spasavanje moreplovaca iz oluja i magle.
Sahranjen je u sabornoj crkvi u Miru, a kada su Turci u 11. vijeku osvojili taj grad, hrišćani su mošti Svetog Nikole 1096. godine prenijeli u Bari, gdje se nalaze i danas. Nikoljdan je, uz Јovanjdan i Đurđevdan, najčešća slava kod Srba.
Ovom prazniku posebno se raduju djeca, koja uoči Svetog Nikole ostave čizmicu u koju se potajno ostavljaju pokloni. Običaj potajnog ostavljanja poklona vezan je za život Svetog Nikole jer on dobročinstva i milosrđa nikada nije činio javno.
Sveti Nikola slavi se u vrijeme Božićnog posta, pa vjernici pripremaju isključivo ribu i drugu posnu hranu.
Vjerovanja
Postoje i verovanja da na Nikoljdan nerotkinje treba de se mole Svetom Nikoli, a ponegdje je i zabranjeno obavljanje takozvanih ženskih ručnih radova.
Duh pomaganja i darivanja siromašnih, koji je bio smisao i životno opredjeljenje svetog Nikole, pa i sutra treba darivati one koji nemaju i pomoći im. Zato je tradicija da se darivaju orasi, lješnici, jabuke i slatkiši stavljanjem u cipele pokraj kreveta ili u prozore.
Osim što se praznuje kao najveće srpsko krsno ime, Sveti Nikolaj Čudotvorac takođe je esnafska slava, odnosno zaštitnik zanata lađara, splavara, ribara i vodeničara. Zbog toga se još naziva vodena slava, a vjeruje se da ne treba započinjati ni putovanja. Takođe se u narodu smatra da je zaštitnik putnika i sirotinje.
Pola Srba slavi, pola ide na slavu – zašto je Nikoljdan česta slava?
Birajući slave većina naših predaka je „pomirila“ vjeru i posao, odlučujući se za zimske crkvene praznike, kad nema poljskih i šumskih radova. Tako su izbjegli da slave kad može da se radi, a istovremeno se osigurali da na dan slave manje griješe dušu i imaju više kršnjaka.
Očigledno, o ovome su vodili računa i utemeljivači hrišćanstva, koji su najveće hrišćanske praznike smjestili u zimski period, računajući da će i na taj način povećati broj vjernika.
Etnolog Dr Vesna Marjanović iz Etnografskog muzeja u Beogradu kaže da nema pouzdanog objašnjenja zašto ljudi slave određene slave.
– Čak ni u nauci nije razjašnjeno zbog čega su pojedine slave toliko raširene. Ipak, mislim da je u pitanju veza s hramovima i manastirima koji su u nekoj davnijoj prošlosti bili najpoznatija svetilišta. A najviše hramova dobijalo je imena po najvećim hrišćanskim svetiteljima. Otud se najviše slave sv. Đurađ, sv. Nikola, Sv. Jovan i sv. Arhangel Mihailo – kaže dr Marjanović.
Iguman manastira Rukumija kod Požarevca Simeon ima još jedno objašnjenje o nastanku porodičnih slava.
– Kada bi jedna porodica primila hrišćanstvo, domaćin kuće bi uzimao ime svetitelja na čiji dan se krstio, slavio taj dan, a njegova porodica je to nastavljala i nakon njegove smrti. Kasnije, uzdizanje kulta krsne slave posljedica je akcije Srpske pravoslavne crkve, posebno u trinaestom, četrnaestom i petnaestom vijeku, koja se na taj način borila protiv mnogoboštva i paganizma, ali i za očuvanje srpskog identiteta – kaže otac Simeon.
Prvi podatak o proslavljanju krsne slave nauka je pronašla iz 1018. godine, na području Ohridske arhiepiskopije, i to na teritoriji koja danas pripada Albaniji, s tim što nije jasno da li je obilježavana samo u krugu porodice ili u okviru sela.
Malo je poznato da su Srbi jedini pravoslavni narod koji ima krsnu slavu ili porodično krsno ime, kako se slava još naziva. Rusi i još neki narodi slave imendan, dan svetitelja čije ime nose, ali to su lične, a ne porodične slave.
Kod Srba postoji rašireno vjerovanje da se najviše slave Sv. Jovan i Sv. Nikola, pa postoji i uzrečica da su na Nikoljdan i Jovanjdan svi Srbi na slavi – polovina u ulozi domaćina, druga polovina u gostima. Neki podaci upućuju na zaključak da je ipak najviše Srba koji slave Đurđevdan.
