U Republici Srpskoj u ovom trenutku sedam javnih preduzeća nalazi se u postupku stečaja.
Njihova sudbina je, ako se u obzir uzmu ranija iskustva, bliža gašenju (likvidaciji) nego oporavku, a prema riječima struke, praksa u Republici Srpskoj je, nažalost, takva da nadležni najčešće nisu pokazali interes da javna preduzeća “ozdrave”.
Prema podacima Agencije za posredničke, informatičke i finansijske usluge (APIF), javna preduzeća koja su u stečaju su: AD “Trgoprodukt” Derventa, Fabrika motora specijalne namjene Pale, HPK “Draksenić” Kozarska Dubica, Komunalno preduzeće “Cvrcka” Kneževo, Komunalno preduzeće “Lisina” Šipovo, Javno komunalno preduzeće “Vojskova” Krupa na Uni i JP “Robne rezerve Republike Srpske”.
Ukupan gubitak koji imaju ova preduzeća iznosi 475.709 KM, dok su dugoročne i kratkoročne obaveze premašile 32 miliona KM (32.282.713 KM).
“Ovo je slika i prilika rada privrednih društava od rata ka ovamo. Jednostavno, išlo se ka tome da se preduzeće zaduži što više i onda se po sili zakona prijavljuje stečaj”, kaže za “Nezavisne novine” Vinko Berak, bivši stečajni upravnik.
On pojašnjava da je situacija sa radom privrednih subjekata išla na način da su se vlasnici kapitala enormno zaduživali, pa su ostavljali neizmirene obaveze prema Poreskoj upravi i UIO BiH, te prema dobavljačima.
“Kada se te obaveze/dugovanja nagomilaju, kreće se u stečaj. Ti vlasnici znaju da će se u stečaju osloboditi tog dugovanja, jer prema Zakonu o stečaju, a na temelju Zakona o privrednim društvima, oni odgovaraju samo za rizike u poslovanju u visini uloženog kapitala. To znači da on odgovara za onih nekoliko hiljada što je uložio i poslije toga on više ne preuzima rizik, što dalje znači da se ti dugovi prevaljuju na povjerioce. Na temelju člana 191 zakona, povjerioci se namiruju u visini imovine koju imaju, a ukoliko je nemaju, vlasnik preduzeća, odnosno kapitala nije obavezan da namiruje obaveze, što prema javnim institucijama, što prema privatnim društvima. Dakle, njegova se obaveza zaključuje na temelju jednog segmenta koji se zove ‘nedostatak stečajne mase'”, pojašnjava Berak.
On ističe da se od ukupnih dugova koje su imala preduzeća u Srpskoj, uspješno namiri svega između 11 i 13 odsto, a tu se najčešće podmiruju troškovi stečajnog postupka i poneki povjerioci višeg isplatnog reda, a vrlo rijetko ostali povjerioci.
Sve navedeno, tvrdi on, dozvolili su nadležni koji upravljaju preduzećima.
“Javna preduzeća su izgleda pošla tim postupkom zato što država ne brine o njima i ona je prinuđena da onda prijavljuje stečajeve u tim preduzećima, a to je, ako gledamo pošteno i iskreno, krivično djelo. Godinama gledaju propast tog javnog preduzeća, ili se godinama donose loše odluke, onda se prijavljuje stečaj. Nažalost, u toku stečajnog postupka niko ne odgovara za ono što se desilo”, smatra Berak.
Dodaje da ovdje očigledno nema interesa da se ugrožena javna preduzeća sačuvaju.
“Ona ne ozdravljaju zato što kod nosilaca javnih funkcija i onog ko odgovara, tj. u političkoj zajednici nema dovoljno vizije i znanja da se to preduzeće spasi. Drugo, znate onu poslovicu: ‘Javno preduzeće je svačije’, a što je svačije, to je i ničije. Prema tome, nosioci javnih funkcija nedovoljno brinu o statusu i životu tog preduzeća, i ono ne može da se napreduje, jer oni više brinu o nekim, da kažem, nečasnim radnjama. Tipičan primjer toga su ‘Robne rezerve'”, navodi Berak.
Prema njegovim riječima, ključ poboljšanja stanja jesu izmjene Zakona o privrednim društvima Republike Srpske.
“U zakonu treba da se kaže da vlasnik kapitala u potpunosti odgovara za sve rizike u poslovanju, a ne samo u visini uloženog kapitala, kao što je to dosad bio slučaj. Na temelju toga će se mijenjati i Zakon o stečaju, a na osnovu toga će postojati bojazan da se preduzeće dovede pred likvidaciju”, rekao je Berak.
Ekonomista Slaviša Raković podsjeća da je u studiji koju je Vlada RS radila sa Svjetskom bankom zaključeno da u Srpskoj ima oko 250 javnih preduzeća. Smatra da se treba regulisati šta/ko uopšte može biti javno preduzeće, jer dobar dio njih ne zadovoljava svrhu i djelatnost za koju se predstavljaju.
“Ovo što sada imamo je ostatak neuređenog sistema. Iako je nekada davno donesen Zakon o javnim preduzećima, postoji dobar broj njih koja nisu ni usklađena sa tim zakonom. A što se tiče likvidacije i stečaja, to je jednako neefikasno i u javnom i privatnom sektoru, ne daje rezultate, ne štiti povjerioce”, kaže Raković.
Pitamo zašto država to dozvoljava.
“Pa to je država, to su neke političke snage. U zadnjih deset godina, ja ne vidim da su se neke promjene inspirisane bilo čime desile. Navodno su sa Svjetskom bankom i MMF-om nekad dogovorili reformu javnog sektora, ali ništa od toga nema, vrijeme stoji, vrijeme prolazi i ništa se ne dešava”, zaključio je Raković.
