Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine proglasila je Palatu Banskog dvora nacionalnim spomenikom od izuzetnog značaja za Bosnu i Hercegovinu 2014. godine (Odlukom 02-2.3-59/14-7 i Dopunom odluke 07.9-2.5-27/21-7 iz 2021. godine). Kategorizacija podrazumijeva da se radi o arhitektonskom objektu „koji posjeduje izuzetnu istorijsku, umjetničku i estetsku vrijednost, dokumentarnu i naučnu vrijednost, duhovnu vrijednost, te izrazito visok stepen autentičnosti i integriteta“.
Na privremenoj listi nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine nalaze se arhitektonski objekti i cjeline: Hipotekarna banka (danas Palata predsjednika), Banova zgrada uprave (danas Gradska uprava) i Gospodska ulica. Svi navedeni objekti i cjeline, zajedno sa Hramom Hrista Spasitelja u samom središtu, predstavljaju reprezentativni gradski prostor, kulturno-istorijsko i arhitektonsko nasljeđe, dakle, ključne nosioce identiteta grada. Svaka prostorna intervencija u njihovom kontekstu, bez obzira na njenu razmjeru, zahtijeva izuzetnu pažnju, profesionalnost i senzibilitet.
Izmjena dijela Regulacionog plana svojim sadržajem predstavlja direktnu devastaciju nacionalnih spomenika i gradskog ansambla koji zajedno formiraju, prije svega skandaloznim prijedlogom izgradnje objekta ispred glavne i ulazne fasade Palate Banskog dvora.
Smatramo da nije potrebno stručno mišljenje i analiza da objasni na koji način ovaj prijedlog narušava i ugrožava integritet kulturne ustanove, nacionalnog spomenika i prostornih odnosa koje gradi sa susjednim objektima. Takođe, predložena urbanistička kompozicija koja dodiruje prostor spomeničkog ansambla i predstavlja njegov svojevrstan produžetak, narušava osnovne principe zaštite kojima reprezentativni gradski prostor podliježe. Smatramo pogrešnim i neprimjerenim: pozicioniranje dva saobraćajna objekata – ulaza u podzemnu garažu prema prostoru spomeničke cjeline i „novog trga“, njihovo karikaturalno zaklanjanje sa dva objekta malog volumena i funkcije „društvenog standarda“, kao i proporcije, visine, distance i vizure nastale predloženom kompozicijom urbanističkog bloka u produžetku. Objekti spomeničkog ansambla i otvoreni javni prostor koji zajedno definišu, zaslužuju visoko kvalitetan i promišljen arhitektonski odgovor novog dodirnog fronta, koji će naglasiti vrijednosti nasljeđene strukture i proizvesti nove arhitektonske vrijednosti savremenog doba.
S obzirom da se prema Odlukama Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine „podrazumijeva da nacionalni spomenici automatski uživaju najviši stepen zaštite u zakonu Republike Srpske, bez potrebe za donošenjem daljih odluka, zakona, propisa ili drugog. Vlada Republike Srpske i svi gore po menuti organi su naročito odgovorni da obezbjede preduzimanje svih koraka da bi se ispunili zahtjevi iz člana V Aneksa 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini“, pozivamo gore navedene institucije da hitno djeluju u skladu sa propisima, nadležnostima i profesionalnim integrititetom.
Palata Banskog dvora, Banova zgrada uprave i Hrama Hrista Spasitelja ne pripadaju nasljeđu moderne arhitekture. Objekat Hipotekarne banke odiše svojevrsnim duhom modernosti u svom osnovnom volumenu, detaljima prozorskih otvora, i monumentalnosti svedenog prostornog izraza. Ipak, cijeli ansambl pripada istom istorijskom periodu tridestih godina dvadesetog vijeka, periodu modernosti, i DOCOMOMO BH ima potrebu iz profesionalnih etičkih razloga da javno ukaže na devastaciju arhitektonskog nasljeđa i pozove nadležne institucije da je spriječe hitnom reakcijom na predloženu izmjenu Regulacionog plana.
Banja Luka, 23.5.2022.
Upravni odbor Asocijacije arhitekata u BiH
Osnivački odbor DOCOMOMO BH
