Na današnji dan, prije tačno 80 godina, održano je Drugo zasjedanje Antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ), čime je utemeljena, ili kako jugonostalgičari vole reći “rođena” Titova Jugoslavija.
Jugoslavije već odavno nema, ali za generacije Jugoslovena 29. novembar je ostao upamćen kao Dan Republike.
A šta se, ustvari dešavalo na današnji dan ratne 1943. godine?
Država rođena u gluvo doba noći
Drugo zasjedanje AVNOJ-a je održano u Jajcu, u noći između 29. i 30. novembra i završeno je u pet ujutru.
Na zasjedanju su se okupili vijećnici, predstavnici partizanskog pokreta iz cijele ratom zahvaćene Jugoslavije. Nisu došli jedino Makedonci i Vojvođani, jer nisu uspjeli da se probiju preko frontova.
Zasjedanje AVNOJ-a i odluke koje su na tom zasjedanju usvojene bile su tada udarna vijest u cijeloj Evropi, pa čak i u SAD.
Sve to se dešavalo u vrijeme kada su se saveznici, države antihitlerovske koalicije, predvođene Velikom Britanijom, SAD i Staljinovim Sovjetskim savezom, “lomili” da li da jugoslovenske partizane priznaju kao jedini ozbiljan oslobodilački pokret na Balkanu.
Vođa pokreta, Josip Broz Tito, dobro je znao da će biti “ozbiljan faktor” u oslobođenoj Evropi samo ako se oslobodilački pokret “održavi” i ako se uspostave institucije vlasti. Zato je i sazvan AVNOJ.
Nećemo kralja, hoćemo Tita
Na zasjedanju u Jajcu odlučeno je da se kralju Petru Drugom Karađorđeviću i njegovoj porodici zabrani povratak u Jugoslaviju jer bi to, kao se navodi u odluci, “moglo dovesti do građanskog rata”.
AVNOJ je proglašen vrhovnim zakonodavnim i izvršnim organom vlasti u, kako su je tada definisali, Demokratskoj Federativnoj Jugoslaviji. Osnovan je i Nacionalni komitet narodnog oslobođenja Jugoslavije, kao izvršno tijelo AVNOJ-a.
Demokratska Federativna Jugoslavija je definisana kao zajednica ravnopravnih naroda.
Sve ove odluke kreirali su Moša Pijade i Edvard Kardelj, ali ih je na zasjedanju predložio Tito. Svih 142 vijećnika su jednoglasno glasali za njihovo usvajanje.
Tanjug, maršal i grb SFRJ
Te noći u Jajcu su utemeljeni i neki od simbola buduće SFRJ.
Na prijedlog Slovenaca, ustanovljen je i čin maršala Jugoslavije i ta je titula dodijeljena Titu.
Tito je izabran i za prvog predsjednika Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije, koji je zapravo bio privremena vlada. U toj vladi Tito je bio i ministar odbrane, a u oružanim snagama vrhovni komandant.
Po mnogima, ove odluke su bile temelj stvaranja kulta Titove ličnosti.
Uz vijećnike u Jajce su krajem novembra 1943. stigli i diplomati i umjetnici. Bili su tu članovi vojne misije Velike Britanije, pa glumci partizanskog pozorišta i brojni pjesnici, muzičari i slikari.
Đorđe Andrejević Kun je u Jajcu uoči AVNOJ-a skicirao grb nove Jugoslavije, koji će postati jedno od najpoznatijih obilježja SFRJ.
– Vidjeli su strani diplomati da mi nismo neki banditi, nego ozbiljni ljudi koji se bave umjetnošću i prave državu – rekao je poslije rata čuveni vajar Antun Augustinčić.
Tito i njegovi saradnici su dobro znali koliko je bitno poslati pravu vijest u pravo vrijeme, pa je nekoliko dana uoči AVNOJ-a osnovan Tanjug – Telegrafska agencija nove Jugoslavije.
