Konkurencijski savjet BiH kaznio je sa 250.000 maraka filijalu Raiffeisen banke BiH u Banjaluci jer je blokirala transakcije klijentu koji se bavio posredovanjem i trgovinom kriptovaluta i time prekršila Zakon o konkurenciji, ekskluzivno saznaje portal CAPITAL.
Kako saznaje Capital, nanku je prijavila kompanija “Digital Asset Managament” (DAM) iz Banjaluke, koja preko platforme “BCX” prodaje, razmjenjuje, trguje i upravlja digitalnom imovinom, odnosno kriptovalutama.
Oni su sa “Raiffeisenom” imali ugovor o poslovnom računu koji je banka bez ikakvog obrazloženja raskinula, nakon što je prethodno više puta odbila da prihvati novac koji je “Digital Asset Managament” trebao da dobije sa poznate svjetske berze kriptovaluta “Payward LTD”.
Banka se pravdala da je to učinila jer ima zakonsku obavezu da prati i reaguje kada uoči sumnjive transakcije, te da u ovom slučaju nije mogla utvrditi pravi izvor novca.
Međutim, Konkurencijski savjet je zaključio da su u tom poslu izašli iz okvira svojih ovlaštenja.
Otvorili račun pa im blokirali transakcije
Kako se navodi u njihovom rješenju koje je u posjedu CAPITAL-a, banka i klijent, odnosno “Raiffeisen” i “Digital Asset Managament” su 2. septembra 2020. godine zaključili ugovor o otvaranju računa.
Prije toga, “DAM” je dostavio rješenje o registraciji i svu ostalu traženu dokumentaciju koju je banka zahtijevala svojim propisima i gdje se mogla uvjeriti čime se ovo preduzeće bavi.
Još ranije, u pismu namjere koje su poslali 2019. godine, su to naglasili.
Problem je nastao 18. septembra 2020. godine kada je banka obavijestila “DAM” da je sa platforme “Payward” stigla uplata koja će biti odbijena, a novac vraćen.
Pare su bile namijenjene klijentu u BiH, a kojem je “DAM” kao broker posredovao na stranoj berzi kriptovaluta. Iz te sume trebali su da naplate svoju proviziju.
U prijavi Konkurencijskom savjetu, “Digital Asset Managament” navodi da su banci istog dana dostavili i ugovor sa berzom “Payward LTD”, ali da to nije ništa promjenilo.
“Postupanje banke u ovom slučaju je proizvod vlastite samovolje. Pravni osnov uplate bio je ugovor od 21.02.2020. između “Paywarda” i “DAM-a koji je dostavljen banci u originalu i sa prevodom sudskog tumača, a na koji u banci nisu imali nikakve primjedbe. Dakle, banka je imala cjelokupan uvid u sve aktivnosti podnosioca”, navodi se u prijavi “Digital Asset Managamenta”.
Inače, naknadno su im odbijene još dvije transakcije, da bi 10. juna iz “Raiffeisena” stiglo obavještenje o prekidu saradnje i zatvaranju transakcionog računa. Uputili su prigovor tražeći pojašnjenje, ali je ono izostalo.
Žalili su se i Agenciji za bankarstvo Republike Srpske, koja se proglasila nenadležnom.
Smatraju da je “Raiffeisen banka” prije nego što će i otvoriti račun mogla vidjeti čime se oni bave i odbiti saradnju, ali da je to učinila tek kasnije i uz mnogo veću štetu.
“Svojim postupcima banka je prouzrokovala štetu i povrijedila osnovna načela poslovanja, a to su načelo savjesnosti i poštenja, načelo postupanja sa pažnjom dobrog stručnjaka u izvršavanju svojih obaveza, načelo ravnopravnog odnosa korisnika sa bankom, načelo zaštite od diskriminacije, kao i pravo tužioca na prigovor i obeštećenje”, pisalo je u njihovoj žalbi.
Smatrali su da je banka prekršila Zakon o konkurenciji kojim se zabranjuje ograničavanje i kontrola proizvodnje, tržišta, tehničkog razvoja i ulaganja.
“Dakle, jedna ugovorna strana je svojom samovoljom bez zakonskog osnova i provedene procedure, klijenta ostavila bez novčanog iznosa koji mu je nakon izvršene transakcije kriptovalutama trebao biti doznačen na račun otvoren u banci”, bio je jedan od osnovnih argumenata na kojem se temeljio prigovor.
Banka: Nisu nam rekli da se bave kriptovalutama
Sa druge strane, u “Raiffeisen banci” su se branili tezom da ih “Digital Asset Managament” nije obavijestio da se bavi kriptovalutama, a da oni sa takvim klijentima ne sarađuju te da je to propisano i njihovim pravilnikom.
Sem toga, naglasili su, zakonski propisi u BiH uopšte ne regulišu poslovanje kriptovalutama niti se za takvu poslovnu aktivnost može registrovati ijedno privredno društvo.
“Obzirom na navedeno, banka je bila prinuđena odbiti provođenje transakcije na računu DAM-a iz obavljene djelatnosti trgovinom kriptovalutama te je odbijen priliv i izvršen povrat sredstava”, pravdali su se oni.
U banci su naglasili da su po Zakonu o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorističkih aktivnosti BiH u obavezi da prikupljaju podatke o svrsi i namjeni poslovnog odnosa i transakcijama svakog klijenta.
Po njihovom tumačenju, kada nisu u mogućnosti da pribave te podatke, u obavezi su da odbiju transakcije.
“Priliv sa platforme kriptovalutama ne sadrži sve potrebne informacije i ne može se utvrditi jasan izvor sredstava, tako da banka mora takve transakcije odbiti”, smatrao je pravni tim “Raiffeisen banke”.
Brane se i činjenicom da je isti račun “DAM” mogao otvoriti u nekoj drugoj banci nakon prekida saradnje, kao i da je mogao paralelno uz njih imati i desetine drugih računa preko kojih je mogao poslovati.
“Podnosiocu zahtjeva ni na koji način nije bio ograničen pristup tržištu i poslovanje preko bilo koje banke na teritoriji u BiH pa samim tim nije ni moglo doći do povrede Zakona o konkurenciji”, smatraju oni.
U “Digital Asset Managamentu” su naveli da je ovakvo ponašanje banke u suprotnosti sa osnovnim načelima Zakona o obligacioniom odnosima i Zakona o bankama jer su dovedeni u situaciju da ne mogu koristiti svoj račun, te da su pred svojim klijentima predstavljeni kao neko ko se bavi sumnjivim transakcijama.
Pozvali su se na direktivu Evropske unije iz 2019. godine koja definiše virtuelnu valutu kao digitalno predstavljanje vrijednosti koju ne izdaje ili za koju ne garantuje centralna banka ni javno tijelo, niti je nužno povezana sa zakonski uspostavljenom valutom, te nema pravni status valute ili novca, ali je fizička i pravna lica prihvataju kao sredstvo razmjene i može se prenositi i pohranjivati, te se njome može trgovati elektronskim putem.
Skrenuli su pažnju i na Ustavni sud Hrvatske koji je u odluci iz novembra 2020. godine zauzeo stav da su kriptovalute iako nemaju fizičku formu, odnosno nisu materijalizovane, predmet pravnog prometa i pripadaju nečijoj imovini, dakle nad njima se uspostavlja pravo vlasništva.
“Banke svoje postupanje pravdaju činjenicom da sve što nije propisano zakonima jeste protivzakonito, ali ovakva tvrdnje ne mogu da se prihvate niti da se ovakva ponašanja banaka opravdaju. Tim prije što i sama grupacija “Raiffeisen bank” dozvoljava transakcije koje proističu iz digitalne imovine gotovo u svim zemljama EU u kojima posluje, ali ne i u BiH”, kazali su u “DAM-u”.
Banka prekoračila svoja ovlaštenja
U Konkurencijskom savjetu su takođe podsjetili da je banka po Zakonu o sprečavanju pranja novca i finansiranju terorističkih aktivnosti obavezna da sprovodi mjere za otkrivanje takvih pojava.
Zakonom su utvrđeni elementi identifikacije i praćenja koji podrazumijevaju utvrđivanje identiteta klijenta, podataka o svrsi i namjeni transakcije kao i drugih podataka.
“Raiffeisen banka je u svom programu propisala da ne dozvoljava transakcije u realnom vremenu gdje se kao nalogodavac ili nalogoprimac pojavljuje kompanija za koje je banka prepoznala da im je djelatnost trgovina virtuelnim valutama jer se Peer to peer (P2P) mreža virtuelnih valuta može koristiti za transakcije koje služe kriminalcima kao sredstvo za pranje novca, čime je izašla iz okvira koje su joj date Zakonom i onemogućila privrednim subjektima koji se bave trgovinom i posredovanjem u trgovini kriptovalutama da transakcije obavljaju preko računa”, stav je Konkurencijskog savjeta.
Oni su mišljenje tražili i od Agencije za bankarstvo Federacije BiH koja je navela da bankama nije zakonom nametnuta obaveza da onemoguće trgovanje i posredovanje u trgovini kriptovalutama.
“Mjere identifikacije i praćenja je banka radikalizovala u smislu zabrane obavljanja transakcije uopšte. Nijedno zakonsko rješenje nije propisalo da se privredni subjekti ne smiju i ne trebaju baviti trgovanjem kriptovalutama zbog opasnosti pranja novca i finansiranja terorističkih aktivnosti, što je Program banke propisao čime je podnosiocu zahtjeva i svim privrednim subjektima koji se bave trgovinom kriptovalutama onemogućio pristup svom relevantnom proizvodu pružanja usluge vođenja žiro računa i vršenja platnog prometa po tim poslovima”, zaključuje se u rješenju Konkurencijskog savjeta BiH.
Inače, kako su to primjetili u ovom regulatornom tijelu, iako su bili u obavezi da prijavljuju sumnjive transakcije, “Raiffeisen banka” je nadležnim organima prijavila samo jednu od tri koje su pokušane.
Nije im prvi put
Podsjećamo, ovo nije prvi slučaj da banke u BiH jednostrano prekidaju saradnju sa kompanijama koje se bave kriptovalutama.
Prema prvostepenoj presudi iz decembra 2021. godine, a o kojoj je upravo CAPITAL pisao, “Unicredit banka” Banjaluka preduzeću “Bitminer Factory” mora platiti 256 miliona maraka odštete zbog jednostranog gašenja računa i propasti projekta zasnovanog na blockchain tehnologiji, vezanog za proizvodnju struje i rudarenje kriptovaluta.
Riječ je o najvećem kriptovalutnom sporu u Evropi koji je vođen pred Okružnim privrednim sudom u Banjaluci, a koji je sad pred drugostepenim sudom.
Situacija u ova dva slučaja je gotovo pa preslikana.
“Bitminer” je preko računa skupljao novac za svoje projekte, do momenta dok se “Unicredit banka” nije umiješala i počela vraćati novac investitorima, pravdajući se internim aktima koji im brane poslovanje sa preduzećima u oblasti kriptovaluta.
Sud u presudi naveo kako banka nije dokazala da je bilo kojim aktom imala propisanu zabranu za ulazak u poslovni odnos sa takvim klijentima.
