U istočnoj Ukrajini već više od sedam godina traje oružani sukob između vladinih snaga i lokalnih antivladinih formacija.
Rusija podržava oružane grupe koje se bore protiv ukrajinskih snaga u regionu Donbasa.
Zapad sada upozorava da Moskva u narednim danima planira da napadne Ukrajinu.
Rusija je razmjestila oko 130.000 svojih vojnika – opremljenih svime, od tenkova i artiljerije do municije i vazdušnih snaga – uz granicu s Ukrajinom.
Međutim, Moskva je do sada više puta odbacivala tvrdnje o budućoj invaziji.
Početkom 2022. godine, ukrajinski predsjednik Volodimir Zelenski pozvao je Zapad da ne širi paniku, rekavši da upozorenja o neposrednoj invaziji nanose štetu ukrajinskoj privredi.
Rusija i Bjelorusija trenutno sprovode zajedničke desetodnevne vojne vježbe.
Ukrajina je takođe održala vojne vježbe u istočnom regionu.
NATO je pojačao prisustvo u istočnoj Evropi i razmjestio svoju elitniju američku 82. vazdušno-desantsku diviziju.
Velike evropske zemlje učestvuju u intenzivnim diplomatskim pregovorima.
Politički velikodostojnici, uključujući lidere i ministre spoljnih poslova iz Njemačke, Francuske, Velike Britanije i drugih zemalja, neprestano lete između Moskve, Kijeva, Pariza, Berlina i poljske prijestonice Varšave.
Transatlantske posjete i telefonski pozivi su još uvijek u toku.
Dok se snažna inicijativa za sprečavanje ruske invazije nastavlja, BBC na srpskom objašnjava pet ključnih termina koji će bi trebalo da pomognu boljem razumijevanju ukrajinske krize.
Normandijska četvorka
U januaru 2022, u Berlinu i Parizu su se nastavili kvadrilateralni pregovori tzv. Normandijske četvorke.
To je neformalni forum diplomatskih kanala koji su 2014. uspostavili francuski, njemački, ruski i ukrajinski lideri.
Njegovo osnivanje uslijedilo je poslije žestokih oružanih sukoba između ukrajinskih vladinih snaga i proruskih separatističkih grupa koji su izbili u regionu Donbasa u istočnoj Ukrajini.
Pregovori su bili usredsrijeđeni na zaustavljanje sukoba.
Od tada je održano nekoliko rundi pregovora, što je rezultiralo potpisivanjem Sporazuma iz Minska 2015. godine.
Ovaj diplomatski mehanizam nazvan je tako zato što je prvi sastanak održan u Normandiji, u Francuskoj, tokom evropske ceremonije obilježavanja 70. godišnjice savezničkog iskrcavanja u Evropi za vrijeme Drugog svjetskog rata.
OEBS
Organizacija za evropsku bezbjednost i saradnju (OEBS) sastoji se 57 zemalja učesnica iz Evrope, Sjeverne Amerike i Azije.
Ona direktno učestvuje u diplomatskim naporima za rješavanje krize u Ukrajini.
OEBS je jedina bezbjednosna organizacija na svijetu koja povezuje čitavu Evropu sa Sjevernom Amerikom.
Njena prethodnica bila je “Konferencija o bezbjednost i saradnji u Evropi” (KEBS).
Nju je oformio NATO 1975. godine; predvođena Sjedinjenim Američkim Državama, bila je sastavljena od zapadnih zemalja i bivših istočnoevropskih komunističkih zemalja koje je predvodio bivši Sovjetski Savez tokom Hladnog rata.
KEBS je “pretvorio odsustvo bilo kakvih dobitaka Hladnog rata u pozitivnu korist među evropskim državama, postavši forum za rasprave između dvije supersile i evropskih zemalja”, prema riječima Evropskog parlamenta.
Devedesetih, poslije ponovnog ujedinjenja Njemačke i pada Sovjetskog Saveza, mnoge bivše države članice Varšavskog pakta počele su da se pridružuju NATO-u.
One su se, zajedno sa bivšim sovjetskim republikama u Centralnoj Aziji i Mongoliji, pridružile i OEBS-u.
KEBS je 1995. godine preimenovana u OEBS.
Postala je važna diplomatska platforma u velikim geopolitičkim sukobima u Evropi i Centralnoj Aziji, uključujući popuštanje napetosti između Rusije i Sjedinjenih Američkih Država.
Sporazum iz Minska
Tadašnji ukrajinski predsjednik Petro Porošenko i ruski predsjednik Vladimir Putin sastali su se 2015. godine u Minsku.
Forum je održan pod diplomatskom inicijativom tadašnje njemačke kancelarke Angele Merkel i francuskog predsjednika Fransoaa Olanda preko Normandijske četvorke.
Maratonski pregovori završili su se sporazumom o primirju u istočnoj Ukrajini.
Osnovana je tripartitna grupa koju čine Rusija, Ukrajina i OEBS radi primene Sporazuma iz Minska.
Potpisnike uključuju predstavnici OEBS-a, ruske i ukrajinske vlade i vlasti regiona Donbasa.
Sporazum iz Minska zahtijevao je momentalni prestanak svih oružanih aktivnosti; povlačenje teškog naoružanja za obje strane i niz političkih, ekonomskih i društvenih dogovora poslije postignutog primirja u ratnoj zoni.
Međutim, on nije do kraja sproveden. Strane su optužile jedna drugu za kršenje sporazuma, naročito povodom krupnih tačaka kao što su primirje, povlačenje trupa i politička reforma.
Oružani sukobi u regionu Donbasa su se nastavili, mada u svedenijem obliku.
Donbas
Donbas ima jednu od najvećih rezervi uglja u Ukrajini. Bio je jedna od najvažnijih baza teške industrije u bivšem Sovjetskom Savezu.
Uglavnom se sastoji od dva regiona, Donjecka i Luganska. Donjeck, peti najveći grad u Ukrajini, nezvanični je glavni grad Donbasa.
Istorijski i kulturološki, Kijev, glavni grad Ukrajine, često se smatra kolijevkom slovenske civilizacije.
Donbas ima čvrste veze s Rusijom, u pogledu istorije, jezika, kulture i privrede.
Građani koji govore ruski predstavljaju većinu lokalnog stanovništva, dok etnički Rusi čine oko 40 odsto stanovnika.
Ukrajina je priznala specijalni status Donbasa u Sporazumu iz Minska i pristala da mu dodijeli više autonomije.
Na referendumu iz 2014. godine, krimski glasači podržali su savez s Rusijom iako je taj rezultat bio osporen.
Nakon što je izbio sukob između proruskih i antiruskih snaga u Donbasu, proruske snage objavile su osnivanje dvije nezavisne republike: Donjeck i Lugansk.
Ove promjene nisu međunarodno priznate. Sjedinjene Američke Države i Zapad uveli su sankcije Rusiji zbog njenog anektiranja Krima.
Rusija je insistirala da je integracija Krima u Rusiju legitiman izbor krimskog naroda i da Rusija nije odigrala nikakvu ulogu u sukobu u Donbasu.
Moskva tvrdi da ukrajinska vlada treba da pregovara s regionom kako bi razriješila tamošnje neriješene probleme.
Rusija i Ukrajina nastavljaju da osporavaju specijalni status autonomije Donbasa i aspekte lokalnih izbora uvrštene u Sporazum iz Minska.
Rusija optužuje Ukrajinu za kršenje Sporazuma iz Minska i gušenje etničkih Rusa u Donbasu.
Moskva je takođe optužila NATO i Sjedinjene Američke Države za “provokativne aktivnosti” u regionu Crnog mora.
Ona od NATO-a zahtijeva da trajno zabrani pridruživanje Ukrajine savezu.
Sjeverni tok 2
Kad se raspao bivši Sovjetski Savez, Rusija je zadržala najveće rezerve gasa na svijetu, ali je Ukrajina naslijedila gasovode.
Dvije zemlje su od tada u stalnom sukobu oko tog nasljeđa.
Sjeverni tok 2 je novi gasovod dug 1.2000 kilometara koji se proteže od zapadne Rusije do Njemačke ispod Baltičkog mora.
Ovaj dotok vrijedan više milijardi dolara sve se više doživljava kao ključni adut u pregovorima Zapada u vezi sa sprečavanjem moguće ruske invazije.
Gradnja Sjevernog toka 1 započela je 2011. godine i bila je završena naredne godine.
Sjeverni tok 2 je započeo da se gradi 2018, a bio je završen 2021. godine.
Jednom kad bude postao operativan, udvostručiće količinu gasa koju Rusija šalje Njemačkoj.
Gasovod još uvijek čeka odobrenje njemačkog energetskog regulatora.
Ali projekat su kritikovale istočnoevropske zemlje i SAD.
Sjeverni tok 2 zaobilazi prvobitne kopnene gasovode u zemljama istočne Evrope kao što su Ukrajina i Poljska.
Sa novim gasovodom, Kijev bi mogao da izgubi 1,8 milijardi evra u “tranzitnim” dažbinama koje zarađuje time što gas prelazi preko njegove teritorije.
Poljska je takođe nezadovoljna zato što je zanemarena kao tranzitna zemlja.
Ukrajinski predsjednik Volodimir Zelenski opisao je Sjeverni tok 2 kao “opasno geopolitičko oružje Kremlja”, rekavši da će gasovod biti opasan “po čitavu Evropu”.
I SAD i Velika Britanija uvele su sankcije Rusiji zbog projekta Sjeverni tok 2.
Projekat je dobio snažnu podršku njemačkih vlada Gerharda Šredera i Angele Merkel od samog njegovog nastanka.
Njemačka se nada da će novi gasovod smanjiti pritisak na nju i energetske zalihe Evrope.
SAD su ukinule sankcije koje je njemačkim kompanijama uvela administracija bivšeg predsjednika Dolanda Trampa zbog Sjevernog toka 2 nakon što je tadašnja njemačka kancelarka Angela Merkel održala pregovore s američkim predsjednikom Džoom Bajdenom.
Ali Bajden je početkom 2022. godine rekao da će Sjeverni tok 2 biti “zatvoren” ako Rusija napadne Ukrajinu.
Rusija insistira da je Sjeverni tok 2 ekonomska transakcija i da ga ne treba politizovati.
Moskva je takođe kritikovala motive koji stoje iza protivljenja Vašingtona, rekavši da se, kao veliki proizvođač nafte i gasa, SAD nadaju da će Evropi prodati više američke nafte i gasa iz škriljaca, piše BBC.
